Để đảm bảo cho sự phát triển của doanh nghiệp một cách ổn định, bền vững, các nhà quản lý phải dự báo được nhu cầu về vốn để định hướng cho việc hoạch định kế hoạch kinh doanh và hoạch định chiến lược kinh doanh. Chính vì thế, dự báo nói chung và dự báo các chỉ tiêu tài chính nói riêng là một chức năng quan trọng, không thể thiếu đối với các nhà quản lý, là công cụ để kiểm tra, theo dõi tình hình HĐKD.
1. Dự báo các chỉ tiêu tài chính là gì?
Dự báo các chỉ tiêu tài chính là việc tính toán trước các chỉ tiêu tài chính mà doanh nghiệp có thể đạt được dựa trên các giả thiết về năng lực và môi trường kinh doanh của doanh nghiệp trong tương lai. Dự báo các chỉ tiêu tài chính là căn cứ quan trọng để xác định nhu cầu về vốn cho hoạt động của doanh nghiệp
Có thể nói, dự báo các chỉ tiêu tài chính luôn là mối quan tâm của người sử dụng thông tin trong suốt quá trình hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp
2. Ý nghĩa dự báo các chỉ tiêu tài chính
Dựa vào kết quả dự báo các chỉ tiêu tài chính, các nhà quản lý thấy được triển vọng tài chính của doanh nghiệp trong tương lai để ra các quyết định kinh doanh đúng đắn. Nếu kết quả dự báo về các chỉ tiêu tài chính khả quan, tình trạng tài chính và an ninh tài chính tốt, chắc chắn các kế hoạch và phương án kinh doanh hiện tại sẽ tiếp tục được duy trì và mở rộng. Ngược lại, nếu kết quả dự báo về các chỉ tiêu tài chính không khả quan, tình trạng tài chính của doanh nghiệp xấu đi, chắc chắn các kế hoạch và phương án kinh doanh hiện tại phải được thay đổi để cải thiện tình hình tài chính. Kết quả dự báo các chỉ tiêu tài chính chính là căn cứ tin cậy để các nhà quản trị doanh nghiệp chủ động trong hoạch định kế hoạch tài chính, bảo đảm đáp ứng yêu cầu về vốn cho hoạt động kinh doanh
Nhờ có kết quả dự báo về các chỉ tiêu tài chính, các nhà đầu tư, các chủ nợ, các nhà cung cấp tín dụng,…đánh giá tình trạng tài chính của doanh nghiệp trong tương lai. Từ đó, đề ra các quyết định liên quan đến đầu tư, cho vay, bán chịu…phù hợp, đúng đắn, tránh được những rủi ro đáng tiếc có thể xảy ra
Dự báo các chỉ tiêu tài chính còn cảnh bá trước được những khó khăn mà doanh nghiệp có thể đương đầu và giúp cho những người sử dụng thông tin có căn cứ để nhận định chính xác để doanh nghiệp cùng những thuận lợi, khó khăn và môi trường kinh doanh hiện tại của doanh nghiệp. Trên cơ sở đó, đánh giá chính xác hoạt động của từng bộ phận cả về hiệu quả hoạt động lẫn sự phối hợp hoạt động.
3. Phương pháp dự báo các chỉ tiêu tài chính
Dự báo các chỉ tiêu tài chính được bắt đầu bằng việc dự báo chỉ tiêu doanh thu thuần bán hàng và cung cấp dịch vụ. Để dự báo chỉ tiêu này các nhà phân tích dựa vào kết quả đạt được trong quá khứ kết hợp với điều kiện hiện tại và những giả thiết về môi trường hoạt động trong tương lai hoặc có thể trên cơ sở điều kiện hiện tại gắn với những giả thiết về năng lực hoạt động củ doanh nghiệp trong tương lai của doanh nghiệp. Dự báo chỉ tiêu doanh thu thuần bán hàng và cung cấp dịch vụ có thể được thực hiện bằng phương pháp phân tích định lượng. Phân tích định tính mang nặng tính chủ quan của người phân tích trong việc suy đoán, cảm nhận. Vì thế, mức độ chính xác của phương pháp phân tích định tính phụ thuộc nhiều vào trực giác, kinh nghiệm và sự nhạy cảm của nhà phân tích
3.1 Phương pháp phân tích định tính
Phương pháp phân tích định tính sử dụng để dự báo doanh thu thuần bán hàng và cung cấp dịch vụ được áp dụng dưới nhiều phương pháp cụ thể khác nhau như:
a. Phương pháp lấy ý kiến của cán bộ điều hành
Phương pháp lấy ý kiến của cán bộ điều hành, nhóm các nhà quản lý cấp cao sử dụng các số liệu thống kê tổng hợp kết hợp với các kết quả đánh giá ý kiến của cán bộ điều hành các bộ phận liên quan (marketing, kỹ thuật, tài chính, sản xuất, tiêu thụ) để đưa ra những con số dự báo về nhu cầu chung của thị trường về các mặt hàng của doanh nghiệp
b. Phương pháp lấy ý kiến hỗn hợp của đội ngũ bán hàng
Phương pháp lấy ý kiến hỗn hợp của lực lượng bán hàng được thực hiện bằng cách thu nhập ý kiến dự báo của các nhân viên bán hàng ở các khu vực, các thị trường, các mặt hàng khác nhau.
Những dự báo riêng lẻ của đội ngũ bán hàng sẽ được thẩm định để bảo đảm tính hiện thực, sau đó được tổng hợp lại để hình thành dự báo về nhu cầu chung của toàn thị trường.
Phương pháp này dựa trên cơ sở am hiểu của nhân viên bán hàng về nhu cầu và thị hiếu của người tiêu dùng
c. Phương pháp nghiên cứu thị trường người tiêu dùng
Phương pháp nghiên cứu thị trường người tiêu dùng tập trung vào việc lấy ý kiến của khách hàng hiện tại và khách hàng tiềm năng của doanh nghiệp thông qua các hình thức khác nhau như tổ chức các cuộc điều tra lấy ý kiến của khách hàng, phỏng vấn trực tiếp, phỏng vấn thông qua điện thoại, gửi phiếu điều tra tới gia đình hoặc cơ sở tiêu dùng,…
Vì thế, phương pháp này vừa giúp doanh nghiệp có cơ sở dự báo nhu cầu tiêu thị chung vừa có thể nắm được những đánh giá của khách hàng về mặt hàng, dịch vụ mà doanh nghiệp cung cấp để cải tiến, hoàn thiện cho phù hợp
d. Phương pháp Delphi
Delphi là phương pháp dự báo bằng trưng cầu ý kiến điển hình do hai nhà khoa học người Mỹ là O.Helmer và D.Gordon đề xướng và lấy tên một thành phố cổ Hy Lạp.
Theo phương pháp này, việc dự báo được thực hiện bằng cách thu thập ý kiến của các chuyên gia trong hoặc ngoài doanh nghiệp ở những vùng địa lý khác nhau.
Trên cơ sở các câu hỏi được phát cho các chuyên gia và ý kiến phản hồi của họ, các nhà phân tích sẽ tiến hành sắp xếp, chọn lọc và biên tập lại rồi gửi cho các chuyên gia trả lời tiếp.
Quá trình được lặp đi, lặp lại nhiều lần cho đến khi thỏa mãn những yêu cầu đề ra.
Phương pháp này tránh được ảnh hưởng do mối liên hệ cá nhân giữa các chuyên gia với nhau và họ không bị ảnh hưởng bởi ý kiến của một người nào đó có ưu thế trong số người được hỏi ý kiến
3.2 Phương pháp phân tích định lượng
Khác với phương pháp phân tích định tính, phương pháp phân tích định lượng sử dụng để dự báo các chỉ tiêu tài chính nói chung và dự báo doanh thu thuần bán hàng và cung cấp dịch vụ nói riêng được căn cứ vào các mô hình kinh tế lượng hoặc mô hình chuỗi thời gian. Để đáp dụng phương pháp định lượng trong dự báo, trước hết phải xác định mục tiêu dự báo. Từ đó, lựa chọn các mặt hàng cần dự báo, xác định thời gian dự báo và lựa chọn mô hình dự báo. Căn cứ vào mô hình dự báo đã lựa chọn, thu thập các dữ liệu cần thiết và tiến hàng dự báo. Sau khi thực hiện dự báo, cần sử dụng kết quả dự báo vào thực tế và theo dõi kết quả dự báo
a. Phương pháp dự báo theo mô hình kinh tế lượng
Dự báo kinh tế lượng đặt cơ sở trên mô hình hồi quy để kết nối một (hay nhiều) biến phụ thuộc (phản ánh doanh thu thuần bán hàng và cung cấp dịch vụ) với một số biến độc lập. Theo đó, các nhà phân tích phải đi ngược về quá khứ để nghiên cứu mỗi quan hệ giữa doanh thu thuần bán hàng và cung cấp dịch vụ với các biến độc lập (sản lượng tiêu thụ, giá bán, chiết khấu thương mại, thuế tiêu thụ,…) diễn ra theo thời gian. Mối quan hệ giữa các biến phụ thuộc và biến độc lập được biểu diễn thành phương trình gọi là phương trình hồi quy và dựa vào đó, các nhà phân tích có thể dự báo được trị số của các biến phụ thuộc trong tương lai
Để áp dụng phương pháp kinh tế lượng, các nhà phân tích phải thu thập, khảo sát dữ liệu trong quá khứ nhằm ước lượng, xác định hay xây dựng một số mô hình dự báo có thể vận dụng. Mô hình dự báo thích hợp được lựa chọn là mô hình thu được chuỗi các giá trị tương ứng gần nhất với dữ liệu thực tế trong quá khứ xa. Do sử dụng mô hình để dự báo lại dữ liệu theo mẫu nên việc dự báo này được gọi là dự báo theo mẫu. Tiếp theo, các nhà phân tích sử dụng mô hình đã lựa chọn để tiến hành dự báo cho quá khứ gần nhằm kiểm định lại độ chính xác của mô hình dự báo lựa chọn. Việc dự báo cho quá khứ gần vì thế được gọi là dự báo kiểm định. Sau khi được kiểm định, nếu được cấp nhận, mô hình này sẽ được sử dụng để dự báo thời gian tiếp theo
Như vậy, về thực chất các nhà phân tích đã sử dụng mô hình dự báo kinh tế lượng nhằm kết nối biến phụ thuộc với một số biến độc lập được xem là có tác động ảnh hưởng đến biến phụ thuộc. Trên cơ sở đó, đánh giá mức độ thích ứng của mô hình và sử dụng mô hình để dự báo giá trị của biến phụ thuộc trong tương lai trong điều kiện giá trị của biến độc lập đã biết trước hoặc chưa biết. Do đó có khả năng phản ánh các thay đổi ở các biến phụ thuộc trong tương lai nên phương pháp kinh tế lượng được sử dụng khá phổ biến, đặc biệt là trong dự báo dài hạn, dự báo vĩ mô.
b. Phương pháp dự báo theo mô hình chuỗi thời gian
Dự báo theo mô hình chuỗi thời gian dựa trên những giá trị trong quá khứ của một biến phụ thuộc để dự báo các giá trị tương lai của chính biến ấy. Nói cách khác, dự báo theo mô hình chuỗi thời gian là việc sử dụng mối quan hệ giữa biến phụ thuộc với giá trị của nó trong quá khứ và với các sai số ngẫu nhiên có thể có tương quan theo chuỗi để dự báo các giá trị trong tương lai của biến phụ thuộc
Mô hình chuỗi thời gian sử dụng để dự báo thường được mô hình hóa dạng tổng (hay tích) của 3 thành phần ảnh hưởng đến biến phụ thuộc là thành phần xu hướng, thành phần mùa, thành phần ngẫu nhiên. Khi vận dụng để dự báo, các thành phần này thường được biến đổi cho phù hợp với từng biến phụ thuộc cần dự báo
Để xác định mô hình dự báo theo chuỗi thời gian phải qua 3 bước: Nhận dạng, ước lượng và kiểm định chẩn đoán. Nhận dạng là quá trình xác định bậc của mô hình dự báo do dự thay đổi của biến phụ thuộc theo thời gian một cách có hệ thống. ước lượng là quá trình dự báo giá trị biến phụ thuộc sau khi mô hình dự báo theo chuỗi thời gian thông qua việc nhận dạng được đánh giá là phù hợp. Kiểm định chẩn đoán là quá trình áp dụng các kiểm định khác nhau để xem mức độ thích hợp của mô hình dự báo đã lựa chọn với dữ liệu. nếu mô hình chưa thích hợp thì lặp lại quá trình
Do không sử dụng các biến độc lập nên dự báo theo mô hình chuỗi thời gian không chịu ảnh hưởng của bất kỳ sự thay đổi nào trong tương lai của các biến độc lập. Vì thế, dự báo theo mô hình chuỗi thời gian được sử dụng khá rộng rãi, đặc biệt trong dự báo ngắn hạn
Trên cơ sở vận dụng các phương pháp thích hợp để dự báo mức doanh thu thuần bán hàng và cung cấp dịch vụ đạt được trong tương lai, các nhà phân tích sẽ dựa vào mối quan hệ giữa doanh thu thuần bán hàng và cung cấp dịch vụ với các chỉ tiêu tài chính để tiến hành dự báo trị số của những chỉ tiêu này. Phương pháp này khá đơn gian nhưng bảo đảm độ chính xác, cho phép dự báo được những chỉ tiêu tài chính cần thiết
Để đảm bảo độ chính xác và kịp thời, việc dự báo các chỉ tiêu tài chính cần phải tiến hành theo một tuần tự nhất định. Các bạn tham khảo thêm bài viết Trình tự dự báo các chỉ tiêu tài chính
4. Trình tự dự báo các chỉ tiêu tài chính
Khái quát trình tự dự báo các chỉ tiêu tài chính được thực hiện qua các bước sau:
Bước 1: Dự báo doanh thu thuần về bán hàng và cung cấp dịch vụ
Bước 2: Xác định mỗi liên hệ giữa các chỉ tiêu tài chính với doanh thu thuần về bán hàng và cung cấp dịch vụ
Bước 3: Xác định trị số của các chỉ tiêu tài chính trên bảng CĐKT và điều chỉnh dự báo (nếu cần)
Bước 4: Dự báo các chỉ tiêu trên báo cáo kết quả HĐKD
Bước 5: Dự báo các chỉ tiêu trên báo cáo LCTT hoặc dự báo dòng tiền
